Trái cà na miền Tây, món ngon và bài thuốc

Nghe tên cà na, bạn có thấy thèm không? Nếu chưa từng biết qua cà na ngào, cà na muối, cà na ngâm đường… thì tuổi thơ của bạn quả là bất hạnh rồi! Nói như thế là vì trái cà na chua thì chua thật nhưng lại rất ngon, nhất là cái mùi hương có một không hai của nó!

Thật ra, cái tên cà na hiện nay còn gây nhầm lẫn vì ở miền Bắc cũng có cây cà na nhưng nó không phải là cây cà na ở Nam Bộ. Thoạt nhìn, bạn sẽ thấy quả của chúng rất giống nhau: từ hình dáng đến vị chua và cách ăn (như ngâm muối ớt, ngào đường…). Tuy nhiên, lá của chúng thì lại hoàn toàn khác nhau.

Cây cà na ở miền Bắc (Canarium album) có lá thuộc dạng lá kép với 3 – 6 đôi lá mọc đối nhau, phiến lá khá to, có màu xanh nhạt ở mặt trên và màu xanh đậm ở mặt dưới. Có nơi, người ta gọi nó là cây trám trắng (1).

Cây cà na miền Bắc, hay còn gọi là cây trám trắng

Còn cây cà na ở miền Nam (Elaeocarpus hygrophilus) thì lá nhỏ hơn, phiến lá mỏng mềm, hơi lượn sóng và mặt trên có màu đậm hơn mặt dưới. Có nơi, người ta gọi nó là cây “côm cánh ướt” hay “côm háo ẩm” (2). Đây chính là loại cà na mà ca dao Nam Bộ hay nhắc:

“Cái Đầm là xứ quê mùa
Đi thăm ông già vợ, cho một vùa cà na”.

Quả cà na miền Tây Nam Bộ

Vâng, cà na chỉ được xem như một loại quả quê mùa, dùng để ăn chơi. Thế nhưng, trải qua nhiều năm sử dụng và rút kinh nghiệm, dân gian cũng đã ghi nhận được nhiều công dụng của loại quả này.

Trái cà na có tác dụng gì?

Trái cà na (ở Nam Bộ) được biết đến là loại quả chua, ăn ít thì kích thích tiêu hóa và giúp thèm ăn. Vì vậy, trẻ con miền quê rất thích hái những trái cà na già rồi chấm muối ớt ăn sống. Ngoài ra, người miền Tây còn làm cà na muối với đường và ớt để ăn chơi, nếu có nhiều thì bán ở các chợ quê (giá cũng rất đắt đấy!). Món này vừa chua, vừa ngọt, vừa mặn, vừa cay (lại còn thơm đáo để); vì vậy, ai nhìn thấy cũng thèm!

Cà na muối ớt

Ngoài cà na muối ớt thì trẻ con miền quê còn mê mẩn món cà na ngào đường. Món này rất ngọt, thịt dai và ngon, càng ăn càng ghiền, có đứa ăn nhiều đến sót ruột, nóng trong người, đổ rèn con mắt!

Cà na ngào

Ngoài công dụng làm thực phẩm như vừa kể trên thì trái cà na còn được biết đến là loại quả cung cấp vitamin C, chất Sắt cùng hàm lượng Can xi khá cao. Ngoài ra, nó còn được dùng trong các trường hợp như:

• Giúp giã rượu: lấy 10 trái cà na, nấu lấy nước cho người bị say rượu uống.
• Cải thiện tình trạng nôn mửa khi mang thai: lấy 12 g trái cà na và 9 g vỏ quýt, cắt nhỏ ra rồi chưng cách thủy cho mềm. Sau đó, ta dầm ra, vắt lấy nước, cho thêm một ít đường và nước ấm rồi pha uống như trà (hỏi ý kiến thầy thuốc trước khi dùng và không nên lạm dụng vì có thể ảnh hưởng xấu đến thai nhi).
• Cải thiện tình trạng viêm họng, đau cổ họng: lấy 12 g trái cà na, xẻ dọc dọc rồi cho vào chén cùng một ít nước, đem chưng cách thủy và chắt lấy nước uống (cách này ít được dùng) (3) (4).

Lưu ý

• Trái cà na càng ăn càng đói (vì nó gây sót ruột) và càng ăn càng ngon. Tuy nhiên, nếu ăn quá nhiều, nó có thể sẽ làm loét dạ dày và gây táo bón.
• Ăn cà na muối quá nhiều có thể làm tăng huyết áp.
• Ăn cà na ngào đường quá nhiều có thể làm tăng đường huyết (3) (4).

Hiện nay, trên thế giới, các công trình nghiên cứu về giá trị dược liệu của cây cà na vẫn còn hạn chế. Ở nước ta, trái cà na cũng chỉ được dùng làm thuốc chủ yếu trong phạm vi dân gian.

Tuy nhiên, không ai có thể phủ nhận hình ảnh của trái cà na trong ký ức của thế hệ chúng tôi – nơi đầm lầy sông nước, có một loại quả chua ơi là chua mà ai cũng thích, cũng thèm!

Thông tin thêm: Hiện nay có giống cà na Thái, cây lùn hơn, trái to hơn, nhiều hơn và cũng ít chua hơn. Vì vậy, nhiều hộ dân ở miền Tây đã đầu tư để trồng giống cà na này.